Türk Matematik ve Astronomi bilgini: Ali KUŞÇU

Asıl ismi Ali bin Muhammed Ebü-l Kasım’dır.1403 Semerkant’ta dünyaya gözlerini açmış, babası Ulug Bey’in Doğancı Başı’sı Şiker Halkı’dır. Ali Kuşçu, Uluğ Bey (Timur İmpparatorlugu’nun 4.sultanı ve Türk matematik, astronomi bilginidir) ve Bursalı Kadızâde Rumî, Gıyâseddin Cemşîd ve Muînuddîn Kâşî’den matematik ve astronomi dersi aldı.
Uluğ Bey’e söylemeden Semerkantan Kirman’a geçti. Kirman’da rasathane olmamasına rağmen Kirman’a gitmesi bir muammadır. Kirman’da Hall-ü Eşkâl-i Kamer (Ay Safhalarının Açıklanması) adlı risale ile Şerh-i Tecrîd adlı eserini yazdı, Ayrıca Kirman’da boş zamanlarında Umman Denizi’ndeki medcezirleri incelemiştir.  Semerkan’ta geri döndüğünde Uluğ Bey’in huzuruna çıkıp af diler . Uluğ Bey özrünü kabul eder. Lâkin: -Bana Kirman’dan ne hediye getirdin diye sorar.

Ali Kuşçu: -Bir risale getirdim ve onda kamerin şekillerini hallettim dediğinde,

Uluğ Bey: -Getir göreyim, hangi noktaları hallettiğini söyleyeyim emrini verir, bunun üzerine Ali Kuşçu ayağa kalkarak eserini baştan sona kadar okur. Okuduğunu dikkatle takip eden Uluğ Bey, Ali Kuşçu’ya karşı duyduğu takdir hissini söylemekten çekinmemiştir. Bu kitap Hall-ü Eşkâl-i Kamer (Ay Safhalarının Açıklanması) adlı risaledir. Uluğ Bey gözlemevi müdürlügüne getirir, Zicyi yazan Uluğ Bey’e yardım etmiştir. Uzun Hasan’la yolu kesişen Kuşçu’yu Hasan Bey elçi olarak Fatih Sultan Mehmet’e gönderir, Fatih’i etkileyen Kuşcu’ya Fatih hocalık teklif eder .Tebriz’den dönüşünde karşılamak için sınıra bir heyet gönderir. Bunların arasında Hocazade Müslihü,d-Din Mustafa da vardı. Ayasofya’ya 200 altın maaşla Müderris olarak atanır. Sinan Paşa bile derslere (Molla Lütfü’yü) göndererek katılmıştır.   Ali Kuşçu’nun astronomi ve matematik alanında yazmış olduğu iki önemli eseri vardır. Bunlardan birisi, Otlukbeli Savaşı sırasında bitirilip zaferden sonra Fatih’e sunulduğu için Fethiye adı verilen astronomi kitabıdır. Eser üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde gezegenlerin küreleri ele alınmakta ve gezegenlerin hareketlerinden bahsedilmektedir. İkinci bölüm Yer’in şekli ve yedi iklim üzerinedir. Son bölümde ise Ali Kuşçu, Yer’e ilişkin ölçüleri ve gezegenlerin uzaklıklarını vermektedir. Döneminde hayli etkin olmuş olan bu astronomi eseri küçük bir elkitabı niteliğindedir ve yeni bulgular ortaya koymaktan çok, medreselerde astronomi öğretimi için yazılmıştır. Ali Kuşçu’nun diğer önemli eseri ise, Fatih’in adına atfen Muhammediye adını verdiği matematik kitabıdır. Kabri Eyüp Sultan Türbesi’ndedir. Ali Kuşçu’nun Eyüp Sultan’daki mezarı (Ayvansaraylı Hüseyin Efendi eserinde “Eyüp Sultan Türbesi hareminde gömülüdür. 1230-1235 senelerine gelinceye dek bâkî idi, sonra kayboldu” dediğine göre 1815-1819 senelerine gelinceye kadar kabri muhafaza olunmuş, fakat daha sonra yerine bir başkası defnedilmiştir.) günümüzde kaybolmuştur. Mekanı cennet olsun.

Yazar: Süheyla YAVUZ